Ολίγα ασύνδετα και περιττά περί θεάτρου

- Αφορισμός : Υπέρ της υποκριτικής (τέχνη) – Κατά της υποκρισίας (επιβίωση).

- Ο δάσκαλος υποκριτικής : «Από ποια πληγή μιλάς; Σε ποια πληγή πήρε ρίζες ο λόγος σου; Πώς περιμένεις να γίνει καρπός και να τον γευτεί ο άλλος, αν δεν έχει ριζώσει μέσα σου για τα καλά; Πώς αλλιώς μπορείς να ελπίζεις πως μια μέρα θα παραστήσεις τον άνθρωπο και μιαν άλλη μέρα πως θα εντυπωθείς στις μνήμες των ανθρώπων, το μόνο σου καταφύγιο, η μόνη σου δικαίωση; Αν δεν διαθέτεις την πληγή, πρέπει να σου φτιάξω μία.» Υποκριτική η τέχνη της συνείδησης. Στη Δύση τουλάχιστον.

- Πρόβλημα ηθοποιού : «Ο εαυτός. Το όνομά του, η ύπαρξη κάποιου ονόματος, είναι ήδη σημάδι μιας διάστασης. Εσωτερικής. Ενδογενούς. Ποτέ εντελώς μαζί του. Πάντα λίγο πιο δω ή λίγο πιο κει. Κάποτε πολύ μακριά, και η απόσταση αυτή με απογυμνώνει, με καταβάλλει, με διαλύει. Μακριά του, σκορπιέμαι ασύδοτα σ’ επιπόλαιες γιορτές, λεηλατούμαι μέσα σε φριχτές κι ανώφελες μάχες, σε συγχρωτισμούς διαβρωτικούς σιγά-σιγά εξαφανίζομαι. Θέλω να γυρίσω πίσω. Απομονώνομαι.

»Κάποτε εφιαλτικά κοντά του. Ψάχνω τότε δικλείδες ασφαλείας, εκ νέου την απόσταση. Μια ένωση μαζί του θα με ξεκάνει. Φτιάχνω προσωπεία, για να είμαι εγώ και να μην είμαι. Μια υποκριτική ισορροπία, μια προστασία, μια άμυνα. Ωστόσο πάντα, κατά βάθος, -απελπιστικά μακριά ή απελπιστικά κοντά-, αγωνιώ κι αγωνιά έναν χαμό, τον δικό μου, τον δικό του, και πάντα, τελευταία στιγμή, κι οι δυο ψηφίζουμε την αναβολή. Όλο και κάτι θα με χωρίζει από τον εαυτό μου. Από τον κόσμο. Μια αναγκαία προδοσία. Η αρχή της υποκριτικής. Η αρχή του θεάτρου. Ό,τι ακριβώς με ενώνει. Η ζωή.»

- Από ανέκδοτη συνέντευξη σκηνοθέτη : «Τι θα πει πειραματισμός στην τέχνη; Όταν δείχνω μια παράσταση στον κόσμο, πρέπει να είναι μια παράσταση, όχι ένα πείραμα. Έχω την αίσθηση πως χρησιμοποιούμε συχνά την λέξη «πείραμα», όπως και την συγγενική της λέξη «πρωτοπορία», ως δικαιολογία πλέον, ως προκάλυμμα για τις αδυναμίες και τις «ατεχνίες» μας. Κι επειδή ίσως μας δίνει την ψευδαίσθηση μιας (κακώς νοούμενης) ελευθερίας, ότι, δηλαδή, μπορούμε να κάνουμε οτιδήποτε με οτιδήποτε. Δυστυχώς δεν είναι νέγρος όποιος θέλει, και ευτυχώς το κενό, όσο κι αν είναι καμιά φορά γοητευτικό, δεν παύει να είναι και αναγνωρίσιμο.
 
»Το θέατρο είναι τέχνη, και ως τέχνη που είναι έχει απαιτήσεις, πράγμα που το ξεχνάμε συχνά, απαιτεί δηλαδή εκγύμναση, είναι εκμάθηση. Αυτό δεν σημαίνει πως πρέπει να αναμασάμε εσαεί τις ίδιες συνταγές και πως δεν έχουμε το δικαίωμα να διαμαρτυρόμαστε και να αναταράζουμε τα νερά όταν καταντούν στάσιμα. Το καινούριο όμως δεν είναι αποτέλεσμα μιας έξωθεν επιβολής, δεν αποφασίζεις μια ωραία πρωία να κάνεις το καινούριο κι αυτό γίνεται έτσι, δια μαγείας, επειδή απλά εσύ το αποφάσισες. Ούτε το καινούριο είναι ξεκομμένο από το παλιό. Ούτε είναι μια αντικειμενική αξία, αναγνωρίσιμη ως τέτοια από όλους. Αυτό που είναι καινούριο στην Ελλάδα είναι ήδη παλιό κάπου αλλού και αλλού ακόμη άγνωστο. Και θα έλεγα πως το καινούριο δεν είναι καν το πρόβλημα, είναι το πολύ-πολύ η επιφάνεια του προβλήματος.

»Το πρόβλημα είναι εκείνο της διαμόρφωσης και της κατάκτησης μιας προσωπικής γλώσσας, μιας προσωπικής έκφρασης και ελευθερίας, μιας προσωπικής αλήθειας. Πράγμα που δεν αποκλείει την ξένη επιρροή αλλά προϋποθέτει την αφομοίωσή της και το ξεπέρασμά της. Προϋποθέτει έναν σκληρό αγώνα, μια που οι αλήθειες και οι ελευθερίες δεν διδάσκονται αλλά βιώνονται.»

- Παρατηρήσεις θεατρολόγου. 1η : «Η συνύπαρξη όλων των τεχνών στο θέατρο είναι μια δυνατότητα του θεάτρου, όχι μια υποχρέωσή του.» 2η : «Η πλήρης ταύτιση του ηθοποιού και του ρόλου, θα σήμαινε την λεξικοποίηση του ηθοποιού, μια που ο ρόλος δεν είναι ένα υπαρκτό πρόσωπο, αλλά ένα σύνολο λέξεων». 3η: «Όταν διαλύονται όλες οι αυταπάτες, πρέπει να εφευρίσκουμε αμέσως κάποια άλλη για να μπορέσουμε να κρατηθούμε στη ζωή. Αυτό μεταφερμένο στο θέατρο μπορεί να δώσει το εξής : προσπαθώντας να καταργήσεις τις συμβάσεις δημιουργείς αναγκαστικά άλλες, ή σταματάς να κάνεις θέατρο.»

- Αγανάκτηση αγνού θεατρόφιλου πολίτη : «Φοβερό το θέατρο χωρίς ζωή, και πιο φοβερό ακόμα το θέατρο χωρίς θέατρο. Φοβερό οι άνθρωποι να έχουν χάσει την όρασή τους, την ακοή τους, την φωνή τους, την γεύση τους, την αφή τους, την οσμή τους, διατηρώντας τες. Φοβερό να λεν πως κάνουν θέατρο ενώ στην πραγματικότητα επιδεικνύουν σκοροφαγωμένες ερμίνες, ψόφια ποντίκια, τουμπανιασμένα στομάχια, κίβδηλα αισθήματα, κούφια ρητορική. Φοβερό να λεν πως το θέατρο που κάνουν είναι το μόνο δυνατό θέατρο. Φοβερό να έχουν τα μέσα –γιατί, ας μη γελιόμαστε, αυτοί τα έχουν- για να κάνουν το θέατρο που κάνουν και να το επιβάλουν. Φοβερό πράγμα η χούντα και πιο φοβερό ακόμη η χούντα χωρίς την χούντα.»

- Θέατρο και πολιτική. Αλίμονο σε όσους δεν ανήκουν πουθενά. Ψηφίζοντας την συνείδησή τους και μην ψηφίζοντας τον επιτήδειο καραγκιόζη που τους κάλεσε δυο μέρες πριν τις βουλευτικές για να μιλήσουν για θέματα τέχνης και πολιτισμού, αρνούμενοι δηλαδή οι ίδιοι να γίνουν καραγκιόζηδες και επιτήδειοι, βλέπουν στο εξής κλειστές τις πύλες των ναών της τέχνης και του χρήματος. Μπορούν λοιπόν περήφανα να ψιθυρίσουν : «Πάλι μόνος θα δημιουργήσω την ευκαιρία για τον εαυτό μου. Πάλι θα ματώσω. Ίσως δεν έμαθα ποτέ να αγαπώ με λογική.» Και ύστερα, αυτοπυρπολούμενοι, να ανακράξουν : «Ζήτω οι ατομικές προσπάθειες που γίνονται με τη δύναμη που δίνει η απελπισία.»

- Αυτός που καθόταν στην πλατεία είπε σκέφτηκε : «Εντός ολίγου, στη συμφωνημένη ώρα, θα τελεστεί εδώ μπροστά μου μια πράξη η οποία με καθιστά σπουδαίο και σημαντικό, μια που χωρίς εμένα φαίνεται πως δε μπορεί να τελεστεί. Επομένως η εν λόγω πράξη, για να πετύχει την αναγκαία παρουσία μου, θα πρέπει να είναι κι αυτή με την σειρά της, σπουδαία και σημαντική. Θα πρέπει να με αφορά.

»Ήρθα λοιπόν για να γίνει η παράσταση. Ήρθα γιατί η παράσταση έχει κάτι να μου δώσει που το χρειάζομαι. Δούναι και λαβείν. Πλήρωσα το αντίτιμο της παρουσίας μου, ένα εισιτήριο, ή, εάν είμαι ευγενώς προσκεκλημένος, πληρώνω μόνο με τον χρόνο μου, και περιμένω μιαν ανταπόδοση.
 
»Όταν λέω ανταπόδοση δεν εννοώ μόνο, ούτε κυρίως, τις επιφανειακές χαρές, που μπορεί να μου δώσει το θέατρο (ευκαιρία για θεαθήναι και δημόσιες σχέσεις, για ένα ανάλαφρο δίωρο μακριά από τις έγνοιες της μέρας, για μια διασκέδαση της πλήξης, ή για να απολαύσω σκηνικές επιδείξεις διαφόρων ειδών, ψεύτικου πλούτου, ανθρώπινης ματαιοδοξίας, ναρκισσισμού, ελαφρότητας του είναι, κλπ.). Έχουν κι αυτές ενδεχομένως την αξία τους, αλλά δεν είναι τόσο του δικού μου γούστου.

»Έρχομαι στο θέατρο γιατί ψάχνω κάτι άλλο, ένα άλλο είδος ευχαρίστησης, μια –πώς αλλιώς να την ονομάσω;- βαθιά συγκίνηση, η οποία γίνεται μεγαλύτερη χάρη στην μοναδική δυνατότητα που έχω να την μοιραστώ την ίδια στιγμή με άλλους. Μια συγκίνηση που μπορεί να παραχθεί μόνο εδώ, γιατί μόνο εδώ ο άνθρωπος παρουσιάζεται ζωντανά μπροστά μου ως μία ολότητα προς παρατήρηση, ομιλών, κινούμενος, αισθανόμενος, σκεπτόμενος, σχετιζόμενος με άλλους ανθρώπους, άτομο και ον κοινωνικό, υποκείμενος στους νόμους του ζωντανού και του ατελούς, ως πραγματικότητα και ως επιθυμία, αλλά και ταυτόχρονα ως αντικείμενο τέχνης, δηλαδή μιας επεξεργασίας που τον απαθανατίζει.  Μόνο εδώ το παρελθόν μπορεί να γίνει παρόν,  και να εξαγνιστεί. Μόνο εδώ η ουτοπία βρίσκει τόπο πραγμάτωσης, την στιγμή ακριβώς που επικυρώνεται ως μη πραγματική.

»Έρχομαι στο θέατρο για να αποκτήσω την συνείδηση των δυνατοτήτων και των αδυναμιών μου. Της ελευθερίας και της ανελευθερίας μου. Ψάχνω μια συνείδηση, τον κεραυνό που μια στιγμή θα φωτίσει τη ζωή μου. Θα την ταράξει. Θα την δικαιώσει.. Ψάχνω την ρήξη. Ψάχνω την συμφιλίωση. Με τον εαυτό μου. Τον κόσμο. Με την ιδέα του θανάτου μου.

»Αν, όπως λεν οι Γραφές, είμαστε εξόριστοι επί γης, ψάχνω το νόημα της εξορίας μου. Μιαν πατρίδα. Τον θάνατό μου. Μιαν ανάσταση…»

Δαμιανός Κωνσταντινίδης